Συνεχίζοντας την προβολή της περιοχής μας και των χωριών μας αυτή την φορά θα αναρτήσω ένα άρθρο το οποίο είχε γραφτεί πριν απο χρόνια για την εφημερίδα
''
Μνημη των Μικρασιατων Καβαλας'' και γράφτηκε από τον κ.
Σπύρο Δ.Μπαστούνη.
Ευχαριστώ τον κ.Κυριάκο Λυκουρίνο που έψαξε στο αρχείο του και μου έστειλε το άρθρο.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Οι Ελευθερές
του Σπύρου Δ.
Μπαστούνη
Οι Ελευθερές είναι ένα από τα πιο ιστορικά χωριά της
περιοχής μας, με ρίζες που ανάγονται στον 7ο π.Χ. αιώνα. Άκμασε κατά
τη βυζαντινή περίοδο, όταν η τότε Ελευθερούπολις (το 1930 το όνομα αυτό δόθηκε
στο γειτονικό Πράβι) ήταν έδρα της ομώνυμης Επισκοπής και είχε, κατά την
προφορική παράδοση, 17.000 κατοίκους και 22 χριστιανικούς ναούς. Το 1664
καταστράφηκε ολοκληρωτικά από μεγάλο σεισμό και έχασε την παλιά της αίγλη. Κατά
την περίοδο της τουρκοκρατίας το όνομα του χωριού αλλοιώθηκε σε Λευτερόπολη και αργότερα σε Λευτεραί ή Λευτέρ
για να καταλήξει προς τα τέλη
του 18ου αι. στο σύγχρονο «Ελευθεραί».
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας στο
χωριό κατοικούσαν γύρω στις 100 τουρκικές οικογένειες σε δυο χωριστούς, λόγω
της ιδιομορφίας του χώρου, «μαχαλάδες», που ο καθένας είχε το δικό του τζαμί.
Οι Τούρκοι είχαν δικά τους χωράφια, όσο γινόταν πιο κοντά στα σπίτια τους, που
τα καλλιεργούσαν οι ίδιοι, ενώ κάτω ο πλούσιος κάμπος ήταν χωρισμένος σε τρία
«τσιφλίκια», που ανήκαν σε ισχυρούς μπέηδες.
Οι Έλληνες εντόπιοι κάτοικοι είχαν αραιώσει
απελπιστικά. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αι. υπήρχαν μόνο γύρω
στις 50 οικογένειες, χωρίς δικά τους χωράφια. Δούλευαν στα τσιφλίκια των
μπέηδων και ζούσαν σε αγροτόσπιτα μέσα στον κάμπο ή σε παλιά σπίτια στις άκρες
του χωριού.
Από το 1880 περίπου, με τη βοήθεια τριών πλούσιων
οικογενειών που ήρθαν από την Ήπειρο και αγόρασαν κτήματα από τους Τούρκους,
αρχίζει να καλλιτερεύει η ζωή τους. Οργανώνονται σε ξεχωριστό συνοικισμό, που
τους έχτισε ο πλούσιος Ηπειρώτης Ρουσιαμάνης, στην άκρη του πάνω μαχαλά προς το
βουνό. Χτίζουν την εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών και σιγά-σιγά αποκτούν και δική
τους γη, όπου καλλιεργούν καλαμπόκι, βαμβάκι, λαχανικά και καπνά. Δίπλα στην
εκκλησία με την οικονομική συνδρομή του Ρουσιαμάνη χτίζουν και σχολείο, όπου
φοιτούν τα παιδιά τους και τα παιδιά των Ηπειρωτών και διδάσκει εντόπιος
«γραμματοδιδάσκαλος».
Οι σχέσεις των Ελλήνων κατοίκων με τους Τούρκους ήταν
καλές και, με εξαίρεση μερικά μικροεπεισόδια, δεν δημιουργούνταν μεταξύ τους
σοβαρά προβλήματα.
Από το 1922 αλλάζει ριζικά η εικόνα του χωριού, αφού μετά
τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Ανατολής, στις
Ελευθερές μεταφέρονται πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Οι
πρώτοι προέρχονταν από τα νοτιοδυτικά παράλια της Ιωνίας, την περιοχή των
Σωκίων, και έφτασαν εδώ ρακένδυτοι και γυμνοί ύστερα από αφάνταστους
βασανισμούς και ταλαιπωρίες σε διάφορα νησιά μας (Χίο, Μυτιλήνη, Κρήτη, Σάμο).
Οι δεύτεροι προέρχονταν από την περιοχή του Οικονομίου και των Αιγιαλών
(επαρχίας Σηλυβρίας) της Ανατολικής Θράκης. Οι πρόσφυγες αρχικά διέμειναν σε
κάποιους καταυλισμούς υποτυπώδους υποδοχής και αργότερα η Ε.Α.Π. (Επιτροπή
Αποκαταστάσεως Προσφύγων – Γραφείο Καβάλας) τους εγκατέστησε στα σπίτια των
ανταλλάξιμων Τούρκων. Σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Διεύθυνσης Εποικισμού
Μακεδονίας της Ε.Α.Π., στις Ελευθερές αποκαταστάθηκαν 147 προσφυγικές οικογένειες,
που αριθμούσαν 504 άτομα.
Όταν ήρθαν οι πρόσφυγες στο χωριό βρήκαν 47
οικογένειες με 151 άτομα εντόπιους Έλληνες, που ήταν εγκατεστημένοι στον επάνω
εντόπιο μαχαλά, και 9 οικογένειες με 34 άτομα, που είχαν έρθει πριν πολλά χρόνια
από την Ήπειρο.
Φαίνεται όμως ότι στα αμέσως επόμενα χρόνια
εγκαταστάθηκαν στο χωριό και άλλοι κάτοικοι (και γηγενείς και πρόσφυγες), αφού
στην Απογραφή του 1928 καταγράφονται στις Ελευθερές 973 άτομα, εκ των οποίων οι
677 αναφέρονται ως «πρόσφυγες ελθόντες μετά την μικρασιατικήν καταστροφήν».
Ανάμεσα σ’ αυτούς είναι και 17 άτομα από τον Πόντο και 4 από την Αρμενία.
Με τους πρόσφυγες μπήκε στο χωριό νέο αίμα, ζωντάνεψε
ο αδύναμος οργανισμός του. Σχηματίστηκε ένα πληθυσμιακό μωσαϊκό από άτομα με
διαφορετική προέλευση, χαρακτήρα, νοοτροπία, πολιτισμό, ήθη, έθιμα και γλωσσικό
ιδίωμα και έπρεπε να περάσουν σχεδόν δυο γενιές για να ομογενοποιηθούν.
Οι εντόπιοι, με εξαίρεση εκείνους που είχαν ρίζες από
την Ήπειρο, ήταν λίγο
οπισθοδρομικοί, δεμένοι σ’ ένα συντηρητικό τρόπο ζωής μιας κλειστής κοινωνίας, και στις δουλειές τους δεν ήθελαν ν’
αλλάξουν τίποτε απ’ ό,τι βρήκαν, σε αντίθεση με τους πρόσφυγες, που ήταν πιο
προοδευτικοί, ικανοί να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες, νέους τρόπους ζωής,
καινούργιο περιβάλλον.
Στα πρώτα χρόνια οι εντόπιοι έβλεπαν τους πρόσφυγες με
καχυποψία και ψυχρότητα, τους έλεγαν «τουρκόσπορους» και εκείνοι, με τη σειρά τους,
τους ονόμαζαν κοροϊδευτικά «γκαγκαβούζηδες», ενώ τα παιδιά εκδήλωναν την
αντιπάθεια αναμεταξύ τους με αληθινό πετροπόλεμο. Σε λίγα όμως χρόνια, θέλεις
οι πατρικές συμβουλές των Μητροπολιτών Ελευθερουπόλεως, όταν επισκέπτονταν το
χωριό, θέλεις το καθημερινό αναγκαστικό αντάμωμα των κατοίκων στον κάμπο,
θέλεις το μαθήτεμα στο σχολείο, όπου πήγαιναν μαζί τα εντόπια παιδιά με τα
προσφυγόπουλα και θέλεις ακόμα το… λοξοκοίταγμα των εντόπιων παλικαριών στις
όμορφες προσφυγοπούλες με το χλωμό πρόσωπο, θέλεις όλα αυτά μαζί, έσπασαν τους
πάγους, μαλάκωσαν τις καρδιές και ήρθε η ουράνια ζεστασιά στις ψυχές των
χωριανών. Τώρα πια δεν ακούγονταν οι λέξεις «εντόπιος», «Θρακιώτης» ή «Μικρασιάτης»
αλλά όλοι τους ήταν οι συγχωριανοί, οι «Λευτεριανοί». Βέβαια για πολύ καιρό
διατήρησαν τα ήθη και έθιμά τους στο ντύσιμο, στους χορούς, στα τραγούδια.
Οι κάτοικοι του χωριού, με εξαίρεση λίγους
κτηνοτρόφους, ασχολούνταν ανέκαθεν αποκλειστικά με τη γεωργία. Όταν
εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες, επειδή όλοι τους προέρχονταν από αγροτικές
περιοχές, η Ε.Α.Π. παραχώρησε σε κάθε οικογένεια ένα κομμάτι γης και τους προμήθευσε
τον απαραίτητο εξοπλισμό για την καλλιέργεια της γης. Αργότερα έγιναν στον
κάμπο από το Κράτος εγγειοβελτιωτικά έργα, αποξεράθηκαν βάλτοι και έλη,
μεγάλωσε η καλλιεργήσιμη έκταση και έτσι αυξήθηκε η γεωργική γη των
οικογενειών. Τον πρώτο καιρό υπήρχε μια διαφορετικότητα στις καλλιέργειες. Οι
εντόπιοι ήταν συνηθισμένοι στα παραδοσιακά τους είδη, καλαμπόκι, σιτάρι και
φασόλια. Οι Θρακιώτες προτιμούσαν τα αμπέλια και τα λαχανικά, αφού αυτά
καλλιεργούσαν στη Θράκη, ενώ οι Μικρασιάτες
τα καπνά, το σιτάρι και τα φρούτα. Σιγά-σιγά οι εντόπιοι στράφηκαν και
στις καλλιέργειες που έφεραν οι πρόσφυγες απ’ τις πατρίδες τους, πήραν και
εκείνοι από τους εντόπιους τις δικές τους και έτσι με τον καιρό γέμισε ο κάμπος
από κάθε λογής αγροτικά αγαθά με κυριότερα τα αμπέλια, το σιτάρι, τον καπνό, τα
φρούτα και λίγες ελιές.
Το κέντρο της θρησκευτικής ζωής για τους εντόπιους
αλλά για πολλά χρόνια και για τους πρόσφυγες ήταν η εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών,
με την παλιά θαυματουργή εικόνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ, που όλοι την ευλαβούνταν
πολύ. Ήταν ένα παλιό χτίσμα του 1891 στον επάνω εντόπιο μαχαλά. Εκεί οι χαρές
και τα πανηγύρια, οι λύπες και οι εξόδιοι αποχαιρετισμοί. Γύρω στο 1975
εγκαινιάστηκε η καινούργια εκκλησία του χωριού, ο Άγιος Δημήτριος, που χτίστηκε
στη μέση του χωριού για να ενώνει μαζί με το σχολείο τους δυο μαχαλάδες αλλά
και τις ψυχές των χωριανών.
Κατά την περίοδο της βουλγαρικής Κατοχής 1941-1944, οι
κάτοικοι των Ελευθερών, όπως και όλης της περιοχής, έζησαν αμέτρητες δοκιμασίες.
Ξανάρθε όμως η ελεύθερη ζωή και δεν χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να μπορέσει το
χωριό να ξαναβρεί το δρόμο του για την πρόοδο και τη δημιουργία. Από τη μέρα
που εγκαταστάθηκαν εδώ οι πρόσφυγες μέχρι σήμερα έχουν περάσει τέσσερις γενιές.
Η πρώτη γενιά των προσφύγων είχε αγωνιστεί σκληρά για να μπορέσουν να επιζήσουν
στη νέα τους πατρίδα. Η δεύτερη αγωνίστηκε για να ενσωματωθεί και να στεριώσει
μέσα στην κοινωνία, όπως αυτή είχε πλαστεί κάτω από τις νέες τοπικές,
πολιτιστικές, οικονομικές και πληθυσμιακές συνθήκες. Και από εκεί κι εμπρός η
τρίτη και τέταρτη πια γενιά κοίταξαν να πάρουν ό,τι θα μπορούσαν απ’ την
παράδοση και τη γνώση των προηγούμενων και να χαράξουν το δικό τους δρόμο για
την επιτυχία τους στη ζωή. Γι’ αυτό, χωρίς να αφήνουν εκείνα που κληρονόμησαν
απ’ τους προηγούμενους, δέχτηκαν κάθε καινούργια επιστημονική γνώμη στο χώρο
της γεωργίας, της υγιεινής, της πολεοδομίας, του πολιτισμού κ.ά. Έτσι οι νέοι άφησαν τις παραδοσιακές
καλλιέργειες του καπνού και των δημητριακών και με την καθοδήγηση των κρατικών
υπηρεσιών στράφηκαν στις πολύ αποδοτικότερες καλλιέργειες των αμπελιών και των
φρούτων και βελτίωσαν τη ζωή τους.
Με το πέρασμα των χρόνων το χωριό απέκτησε σύγχρονες
υποδομές, άλλαξαν οι τρόποι ζωής και διασκέδασης και βελτιώθηκε το μορφωτικό
και πολιτιστικό επίπεδο των κατοίκων. Σήμερα οι Ελευθερές δεν έχουν να ζηλέψουν
τίποτε απ’ όλα εκείνα που χαρακτηρίζουν τη ζωή ενός σύγχρονου οικιστικού
οργανισμού. Το μόνο παράπονο των χωριανών είναι ότι, με τις τελευταίες
διοικητικές ανακατατάξεις στη χώρα μας, το χωριό έπαψε πια να αποτελεί
ξεχωριστή Κοινότητα. Ειδικά με το σχέδιο «Καλλικράτης» ούτε καν Κοινοτικό
Διαμέρισμα του Δήμου Ελευθερών θεωρείται, αλλά απλώς… μια «τοπική κοινότητα»
του ευρύτερου Δήμου Παγγαίου, της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας, της
Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Όποιος φίλος διαθέτει ιστορικό υλικό και πληροφορίες για το χωριό Ελευθερές και θέλει να το μοιραστεί μαζί με το blog ας μου στείλει το υλικό στο ger_zoym@yahoo.gr.
Ευχαριστώ για τις φωτογραφίες το διαδικτυακό γκρουπ στο facebook :
https://www.facebook.com/%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%82-%CE%9A%CE%B1%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CF%82-%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%A6%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%82-Leftere-Kavala-Eski-foto%C4%9Fraflar-1394844127438972/?fref=ts
